Χρήστος Γιανναράς

ο ρηξικέλευθος διανοητής – φιλόσοφος

Χρήστος Γιανναράς

Κείμενο του Χρήστου Θανόπουλου

Τον Αύγουστο του 2024 έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 89 ετών ο μεγάλος ελληνοκεντρικός χριστιανός στοχαστής Χρήστος Γιανναράς, Ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών και συγγραφέας. Τελείωσε τη Θεολογική Σχολή του Ε.Κ.Π.Α. και ακολούθησε σπουδές Φιλοσοφίας στη Σορβόννη (1968–1970) και στο Πανεπιστήμιο της Βόννης. Επισκέπτης καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κρήτης, Παρισιού, Γενεύης και Λοζάνης, με τεράστιο συγγραφικό έργο («Η ελευθερία ήθους», «Πείνα και δίψα», κ.α.), δημιουργός της «νεοορθοδοξίας», με πυκνή αρθρογραφία στις εφημερίδες «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» και «ΒΗΜΑ».

Οι σκέψεις και οι τολμηρές απόψεις του ρηξικέλευθες, προκαλούσαν αναταραχή. Στη συνέντευξη που έδωσε τον Ιούλιο 2024, ήταν όπως πάντα αποστομωτικός.

 «Ο Ελληνισμός είναι η ελπίδα της ανθρωπότητας… Η ανθρωπότητα έχει ανάγκη της προσωκρατικούς μεγάλους φιλοσόφους της και μετά τη χριστιανική εκδοχή που οικοδόμησε ο Ελληνισμός, ο οποίος βρήκε απάντηση στα υπαρξιακά της ερωτήματα, στη θεϊκή επαγγελία … Διαβάστε τον Μάξιμο τον Ομολογητή, τον Γρηγόριο Παλαμά, τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο. Είναι η ίδια προβληματική και εκφραστική της Αρχαίας Ελλάδος, μόνο που τώρα έχει ενεργή πρόταση … Η αλήθεια είναι η μη λήθη, η φανέρωση, το «εις φως έρχεσθαι».

«Η σημερινή Ελλάδα δεν είναι ούτε Ευρώπη, ούτε Αρχαία Ελλάδα, αλλά μια τρίτη υποανάπτυκτη κατάσταση, όπου επιμένουμε να έχουν προτεραιότητα η κατανάλωση, τα λεφτά που βγάζουμε, το πώς θα μιμηθούμε, πως θα αντιγράφουμε… Η παραθαλάσσια Αττική, ο παράδεισος των θεών … θα χτιστεί με πολυώροφους ουρανοξύστες … Το θεωρούμε πρόοδο, ενώ είναι ο αφανισμός της. Εδώ δεν θα μείνει δεκάρα. Θα παραδοθεί στο διεθνές κεφάλαιο… Μόλις τελείωσε η Επανάσταση, ιδρύθηκαν το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό κόμμα. Τα κόμματα είναι αντιγραφή των κομμάτων της Δύσης. Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός, με βάση τη ρύθμιση της διαχείρισης του χρήματος. … Υποκείμενο φορολογικής υποχρέωσης στην Τουρκοκρατία ήταν η κοινότητα … Τι φόρο θα πληρώναμε συνεννοούμασταν στη συνέλευση της κοινότητας. Εσείς είχατε περισσότερο στάρι φέτος, ενώ εγώ είχα λιγότερο. Εσείς πληρώνατε εκείνο το χρόνο περισσότερο και εγώ λιγότερο. Αυτό που προείχε ήταν η σχέση. Γι’ αυτό λέω ότι η Ελλάδα έχει μεθοδικά καταστραφεί».

«Το να είσαι πολίτης είναι ευθύνη και χαρά. Δεν είναι ούτε συμφέρον, ούτε κέρδος, ούτε τα μέτρα με τα οποία μετράει η Ευρώπη την αλήθεια».

«Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι το τέλος της ανθρωπότητας … Δεν είναι φάρμακο … Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι εργαλείο το οποίο σε απαλλάσσει από το ύψιστο και πιο ιδανικό λειτούργημα της νόησης, που είναι το συλλογίζεσθαι … Είναι σαν μια γραφομηχανή, ό,τι της λες το λέει. Δεν γεννάει».

«Για τον δυτικό πολιτισμό, ελευθερία είναι η ανεμπόδιστη επιλογή. Μου γουστάρει να πιώ από αυτό το ποτήρι, δεν μου γουστάρει. Αυτό το λένε ελευθερία. Αυτό για τον Έλληνα είναι αδιανόητο, διότι είναι η αποθέωση του Εγώ. Η αποθέωση της ακοινωνησίας … Αντίθετα για την Αρχαία Ελλάδα, για τον Ελληνισμό, η αλήθεια πραγματώνεται όταν «πάντες ομοδοξούσι και έκαστος επιμαρτυρεί», που έλεγε και ο Ηράκλειτος. Όλοι έχουν ομού την δόξαν και ο καθένας λέει «ναι, κι εγώ το λέω». Δηλαδή η αλήθεια, είναι η εμπειρική μετοχή στο αληθές, μια διακήρυξη που τη δεχόμαστε όλοι ως σωστή. Η μετάβαση από την αρχαία ελληνική αντίληψη για τη γνώση στη νεότερη, πέρασε από το Χριστιανισμό. Η αιτιώδης αρχή του υπαρκτού, δηλαδή η πηγή της ύπαρξης, δεν είναι ένας Θεός, που δεν μπορούμε καν να περιγράψουμε. Ο Χριστιανισμός έδωσε οντολογικό περιεχόμενο στην ελευθερία. Δηλαδή η ελευθερία δεν είναι μια δυνατότητα επιλογών, διαλέγω αυτό και όχι εκείνο. Ελευθερία είναι να μην είσαι υποταγμένος σε καμία ανάγκη. Ο σκοπός του ανθρώπου είναι η αθανασία, δηλαδή να κοινωνείται η ύπαρξη, να αγαπάς και να αγαπιέσαι. Αυτό που η Εκκλησία είπε «αγαπάτε αλλήλους». Είναι η ελευθερία από κάθε προτεραιότητα του Εγώ. Η χαρά της κοινωνίας.»

 «Την Εκκλησία τη γνώρισα με της Ρώσους της διασποράς στο Παρίσι. Εκεί κατάλαβα για πρώτη φορά ότι η Ευχαριστία δεν είναι απλώς μια συγκέντρωση που κάνουμε για να πάρουμε ωφέλιμα συμπεράσματα. Είναι τρόπος ύπαρξης. Το πέρασμα από το άτομο στην κοινότητα είναι ένα άθλημα. Και αυτό το άθλημα το λέμε Εκκλησία. Αλλά είναι το άθλημα το οποίο είναι χορηγός χαράς, χαίρεσαι τη ζωή σου, αγαπάς και αγαπιέσαι».

«Ο έρωτας στη ζωή μου έχει παίξει μεγάλο ρόλο …, για κάποιες περιόδους … που έζησα πραγματικά μια πληρότητα ζωής. Αλλά αυτά είναι χαρίσματα. Δίδονται, χαρίζονται. Το χάρισμα είναι η αμοιβαιότητα. Αγαπιούνται δύο άνθρωποι ξαφνικά, χωρίς να το έχουν συνεννοηθεί, χωρίς να έχουν καν τολμήσει να το πουν ο ένας στον άλλον. Το θαύμα του έρωτα, είναι αυτή η έκπληξη όταν ανακαλύπτεις τον άλλον σε διαστάσεις που δεν μπορούσες να φανταστείς. Αυτό είναι κάτι το αισιόδοξο στη ζωή, το οποίο δεν υπάρχει μόνο στον έρωτα, υπάρχει σε κάθε ανιδιοτελή σχέση».

Θα μας λείψει ο στοχαστής, που με τον κοφτερό λόγο του αφύπνιζε συνειδήσεις και τάραττε τα λιμνάζοντα νερά της ελληνικής κοινωνίας.                                                          

Βιβλιογραφία

• • Χρήστος Γιανναράς, «Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι το τέλος της ανθρωπότητας», Συνέντευξη με τον Χρίστο Δανίκα, Κυριακή 7 Ιουλίου 2024, Εφημερίδα ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ.
  • el.wikipedia.org / Χρήστος Γιανναράς