Ο νεομάρτυς Άγιος Νικόδημος

Ο εκ Σύρου νεομάρτυς Άγιος Νικόδημος

Αρχιμανδρίτης Δωρόθεος Γάγγος

Κείμενο, φωτογραφίες, Χρήστου Θανόπουλου

Ο Αρχιμανδρίτης Δωρόθεος Γάγγος, εφημέριος του Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου και του Ορθόδοξου Κοιμητηρίου Σύρου, είναι 71 ετών και έχει κλείσει 52 χρόνια ποιμαντικού έργου. Είναι ηγούμενος της Ιεράς Μονής Αγ. Ιωάννη Ταλάντων, η οποία υφίσταται από το 1977 ως μονή και ιερουργεί επίσης στον Ι. Ν. Αγ. Τριάδος και στον Ι. Ν. Αγ. Νικολάου (Πτωχού ή των Πτωχών) της Άνω Σύρου. Κτισμένοι και οι δύο γύρω στο 1590, ανακαινίστηκαν και διευρύνθηκαν το 1691 και 1694 αντίστοιχα. Σε πρόσφατη συνάντηση μας (Αύγουστος 2023), αναφέρθηκε στο Συριανό νεομάρτυρα Αγ. Νικόδημο.

«Κάθε χρόνο, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, γίνονται εκδηλώσεις στην Άνω Σύρο, στον Ι. Ν. Αγ. Νικολάου (Πτωχού). Το 1994 είχε προσκληθεί για τις εκδηλώσεις ως ομιλητής ο Καθηγούμενος και Πατριαρχικός Έξαρχος Πάτμου (2000-2013) της ιστορικής Πατριαρχικής Σταυροπηγιακής Ι. Μονής Αγ. Ιωάννη Θεολόγου και Ευαγγελιστού, π. Αντίπας (κατά κόσμον Παύλος) Νικηταράς, προσκομίζων τα λείψανα του Αγ. Βασιλείου και του Αγ. Ιακώβου του Αδελφοθέου. Ο π. Αντίπας κατά την παραμονή του στη Σύρο, μου είπε ότι μεταξύ Πάτμου και Σύρου υπάρχει σύνδεσμος που ενώνει τα δύο νησιά και αυτός είναι ο Αγ. Νικόδημος, με καταγωγή από την Άνω Σύρο, όπου γεννήθηκε γύρω στο 1500. Εκάρη μοναχός στην Ι. Μονή Αγ. Ιωάννου Θεολόγου στην Πάτμο. Η Εξαρχία της Πάτμου τον έστειλε ως μετοχιάρχη στο μετόχι της Ι. Μονής στο Ηραίο Σάμου, όπου σφαγιάστηκε από τους Τούρκους για την ορθόδοξο πίστη και την ελευθερία της πατρίδος στις 27-7-1597. Αυτά είναι καταγεγραμμένα στο μοναχολόγιο της Ι. Μονής Αγ. Ιωάννη Θεολόγου Πάτμου, από την οποία εστάλη το 2011 βεβαίωση (βραβείο), που επιβεβαιώνει τα γεγονότα που αφορούν τον νεομάρτυρα. Αυτό το έγγραφο είναι αναρτημένο στο νάρθηκα του ναού.»

«Από τη στιγμή που έμαθα για τον Αγ. Νικόδημο τον Σύριο, θεώρησα καλό σαν Συριανός, να κάνουμε μια εκκλησία αφιερωμένη στη χάρη του. Κατόπιν αδείας, ευλογίας και προτροπής του αείμνηστου μητροπολίτη Δωρόθεου Αʹ Στέκα, του σημερινού μητροπολίτη Δωρόθεου Βʹ Πολυκανδριώτη και του μητροπολίτη Εφέσου Χρυσοστόμου, μνημονεύουμε και πανηγυρίζουμε τον Αγ. Νικόδημο, τον Σύριο».

«Το 1987 ο Δημήτριος Γρυπάρης με έξοδα δικά του (τρία εκατομμύρια δραχμές), που αφορούσαν φόρους, κτηματολόγιο, συμβόλαια, μεταβίβασε τον Ι. Ν. Αγ. Τριάδος σε εμένα και εγώ τον μεταβίβασα στην Ι. Μ. Αγ. Ιωάννη Ταλάντων, όπου υπάγομαι. Μετά τη δημιουργία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ο Ι. Ν. Αγ. Τριάδος περιήλθε στην κυριότητα της οικογενείας του τραπεζίτη Θ. Πάγκαλου και αργότερα του Σαμίου, οι οποίοι και συντήρησαν το ναό. Το 1990 αγόρασα όλα τα ερειπωμένα υπόγεια της Αγ. Τριάδος (δηλαδή το υπόγειο κτίσματος, που ανήκει και βρίσκεται δίπλα στον Ι. Ν. Αγ. Τριάδος), τα οποία ήταν καταπατημένα από χρησικτησία, έναντι του ποσού των οκτώ εκατομμυρίων δραχμών. Βοήθησαν στα διαδικαστικά και στο κτηματολόγιο οι: Ανδρέας Δρακάκης, Βρανίκος και ο δικηγόρος Χρήστος Καλημέρης. Σε αυτό το εκ βάθρων ανακαινισμένο κτίριο, στεγάστηκε ο Ι. Ν. Αγ. Νικοδήμου Συρίου, του οποίου τα εγκαίνια έγιναν το 2022. Του ναού τελειοποιηθέντος και εξοπλισθέντος με τα ιερά σκεύη, τελέσαμε πανηγυρικά τη μνήμη του Αγίου Νικόδημου, φέτος, την Γ΄ Κυριακή Ματθαίου 28-5-2023. Δεν ήθελα να είναι ένας μονόχωρος τετράγωνος ναός. Έτσι εκτός από τον κυρίως ναό, υπάρχει ο νάρθηκας με την εικόνα του Αγ. Νικοδήμου, ιστορημένη κατά προσέγγιση (ως γέροντος μοναχού) από τον ψάλτη και αγιογράφο Μιχαήλ Χατζηγεωργίου (αδελφό του ιατρού Χατζηγεωργίου), καθώς και άλλοι δύο βοηθητικοί χώροι, με πεζούλια περιμετρικά, όπου εκτίθενται παλαιές εικόνες και εκκλησιαστικά σκεύη από τον Ι. Ν. Αγ. Τριάδος, τον Ι. Ν. Αγ. Νικόλαου (Πτωχού), κ.α. Όπου υπήρχαν τζάκια διατηρήθηκαν. Οι χώροι έχουν διαρρυθμιστεί έτσι ώστε να εξυπηρετούν τις ανάγκες του ναού και να λειτουργούν και σαν μουσείο».

Σε κάποια τμήματα του κτιρίου είχε πέσει η στέγη. Η δαπάνη για την ανακατασκευή του κτιρίου έγινε από τον π. Δωρόθεο και ευλαβείς χριστιανούς. Η αρχιτεκτονική μελέτη έγινε από τον π. Δωρόθεο, αν και υπήρχε επιβλέπων αρχιτέκτων.

«Μια μέρα με πήρε τηλέφωνο η κυρία Φιλίππου Χριστίνα (το γένος Ζαρμπάνη) και μου είπε: “Θέλω να κάνω κάτι για την εκκλησία”. Την ενημέρωσα ότι χρειαζόταν ο ναός του Αγ. Νικοδήμου νέα κουφώματα και προσέφερε το απαιτούμενο ποσόν των 24.000 ευρώ. Τιμής ένεκεν τα οστά του συζύγου της Αντωνίου Φιλίππου (1935-2002), του ιερέως πατέρα της Χριστοδούλου Ζαρμπάνη (1917-1999) και της πρεσβυτέρας μητέρας της Καλλιόπης Ζαρμπάνη (1920-2007), τοποθετήθηκαν εντός του ναού. Στους βοηθητικούς χώρους εκτίθενται η ημικυκλική εικόνα της Πλατυτέρας από το ιερό του Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Πτωχού, (όπου κάλυπτε κάποια παράθυρα και τοποθετήθηκε άλλη εικόνα στη θέση της), η εικόνα του Παντοκράτορα και ο παλαιός Επιτάφιος από τον Ι. Ν. Αγ. Τριάδος, πανομοιότυπος με αυτόν του Ι. Ν. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, διάφορες εικόνες, η εικόνα του Αγίου Λουκά, ιατρού και επισκόπου Συμφερουπόλεως-Κριμαίας, η φωτογραφία του επισκόπου Πενταπόλεως Αγ. Νεκταρίου, φανάρι σε σχήμα εκκλησίας, με το οποίο οι ιερείς επισκέπτονταν κατ’ οίκον ασθενείς και τους κοινωνούσαν, κ.α.»

«Ο Αγ. Νικόλαος ο Πτωχός ανακαινίστηκε ριζικά και την 1^η-9-1993 στο δάπεδο του αποκαλύφθηκαν πολλοί τάφοι γεμάτοι με οστά.» Λέγεται «Πτωχός» σε αντιδιαστολή με τον Αγ. Νικόλαο τον «Πλούσιο» στα Βαπόρια. Επίσης ονομάζεται των «Πτωχών» διότι τα έσοδα του είχαν χρησιμοποιηθεί τον 19^ο αιώνα για την ενίσχυση πτωχών Ερμουπολιτών, από το Ιερατικό Ταμείο Σύρου, που είχε ιδρύσει ο Αρχιεπίσκοπος Σύρου Μεθόδιος. Ο π. Δωρόθεος στον Ι. Ν. Αγ. Νικοδήμου συνηθίζει να κάνει νυκτερινή Θεία λειτουργία την παραμονή των Χριστουγέννων. «Υπάρχουν στη Σύρο τρεις εικόνες της Παναγίας του Χάρου, δηλαδή της Παναγίας που κρατάει στα χέρια της τον Εσταυρωμένο Χριστό. Μία εικόνα υπάρχει στον Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου και δύο στον Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Πτωχού. Ο ναός και η πασίγνωστη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Χάρου βρίσκεται στο νησί των Λειψών. Υπάρχει κίνδυνος να χαθεί η ιστορική μνήμη, λόγω αδιαφορίας των ανθρώπων. Προβληματίζομαι πολύ για το μέλλον και για τη διαδοχή μου.»

Βιβλιογραφία

Εκκλησιαστικός Οδηγός Ορθοδόξων Ναών Σύρου, Ιερά Μητρόπολις Σύρου, Σύρος 2003